นายจ้างมักตั้งเงื่อนไขเมื่อจะรับลูกจ้างเข้าทำงานว่า ขอให้ลูกจ้างทำงานไปสักระยะหนึ่งก่อนแล้วนายจ้างจะประเมิน หากประเมินแล้ว ผลการทำงานหรือความประพฤติของลูกจ้าง สอบผ่าน ก็จะจ้างไว้ต่อไป หากไม่ผ่านก็จำเป็นต้องเลิกจ้างไป เงื่อนไขอย่างนี้ เขาเรียกกันว่า ทดลองงาน การทดลองงานไม่มีกำหนดไว้ในกฎหมาย สุดแท้แต่นายจ้างลูกจ้างจะตกลงกันให้มีการทดลองงานหรือไม่ก็ได้
สัญญาจ้างที่กำหนดวันเริ่มต้นและวันสิ้นสุดไว้ กฎหมายเรียกว่า สัญญาจ้างที่มีกำหนดระยะเวลาการจ้างไว้แน่นอน เมื่อครบระยะเวลาที่กำหนดไว้ สัญญาจ้างย่อมสิ้นสุดลงโดยพลัน ต่างกับสัญญาจ้างที่ไม่มีกำหนดระยะเวลาการจ้าง สัญญาจะสิ้นสุดต่อเมื่อมีฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งบอกเลิกสัญญา
มีคำถามอยู่ว่า หากสัญญาจ้างที่มีกำหนดระยะเวลาการจ้างไว้แน่นอน และในสัญญามีเงื่อนไขให้มีการทดลองงานด้วย ผลจะเป็นอย่างไร ?
สัญญาจ้างที่มีกำหนดระยะเวลาการจ้างไว้แน่นอนนั้น หากในสัญญามีเนื้อหาให้สิทธิฝ่ายใดฝายหนึ่งหรือทั้งสองฝ่ายบอกเลิกสัญญาได้ก่อนวันที่กำหนด กรณีอย่างนี้กฎหมายถือว่า ระยะเวลาที่กำหนดไว้แน่นอนนั้นเป็นอันไม่แน่นอนเสียแล้ว สัญญาจึงกลายพันธ์เป็นสัญญาจ้างที่ไม่มีกำหนดระยะเวลาไปทันที
การทดลองงานจะเป็นเรื่องความตกลงของนายจ้างกับลูกจ้างที่จะให้มีขึ้นหรือไม่ก็ได้ กฎหมายไม่เกี่ยวข้องด้วย หากจะตกลงกันให้มีการทดลองงานในสัญญาจ้างที่มีกำหนดระยะเวลาการจ้างไว้แน่นอนก็ย่อมไม่ผิดกฎหมายแต่อย่างใด แต่ผลของการทดลองงานเป็นการให้สิทธินายจ้างที่จะบอกเลิกสัญญาได้ก่อนวันสิ้นสุดสัญญา กฎหมายจึงถือว่า สัญญาจ้างที่มีกำหนดระยะเวลาการจ้างไว้แน่นอน บัดนี้ ได้เปลี่ยนเป็นสัญญาจ้างที่ไม่มีกำหนดระยะเวลาไปเสียแล้ว
มีคำถามต่อไปว่า หากนายจ้างเลิกจ้างลูกจ้างเนื่องจากไม่ผ่านทดลองงาน ถือว่านายจ้างผิดสัญญาหรือไม่ ลูกจ้างมีสิทธิเรียกค่าเสียหายตามระยะเวลาที่เหลือในสัญญาได้หรือไม่ ?
เมื่อเงื่อนไขการทดลองงานเป็นเหตุให้สัญญาจ้างที่มีกำหนดระยะเวลาเปลี่ยนเป็นสัญญาจ้างที่ไม่มีกำหนดระยะเวลาเสียแล้ว วันสิ้นสุดสัญญาที่เคยกำหนดไว้แต่เดิมย่อมถือเสมือนหนึ่งไม่เคยมีมาก่อน เมื่อไม่มีวันสิ้นสุดสัญญา นายจ้างย่อมเลิกจ้างวันใดก็ได้ การที่นายจ้างเลิกจ้างเนื่องจากไม่ผ่านทดลองงาน แม้จะก่อนวันสิ้นสุดสัญญาตามที่กำหนดไว้ก็ตาม ก็มิใช่การผิดสัญญา ลูกจ้างจึงไม่มีสิทธิเรียกค่าเสียหายตามระยะเวลาที่เหลืออยู่
เมื่อเป็นสัญญาจ้างที่ไม่มีกำหนดระยะเวลา นายจ้างมีสิทธิจะเลิกจ้างเมื่อใดก็ได้ก็จริงอยู่ แต่หากจะเลิกจ้างต้องบอกกล่าวล่วงหน้าให้ลูกจ้างทราบตามที่กฎหมายกำหนด มิฉะนั้น ลูกจ้างมีสิทธิเรียกให้นายจ้างชำระสินจ้างแทนการบอกกล่าวล่วงหน้าได้ นี่ก็ตามที่กฎหมายกำหนดไว้เช่นกัน
.......................................สมบัติ ลีกัล 5 เมษายน 2550